غار کلماکره لرستان

زمان مطالعه : ۹ دقیقه

در این مقاله قصد معرفی یکی از مکان های پر رمز و راز و البته با سرنوشتی تاسف برانگیز را داریم که شاید بیشتر  شبیه قصه های هزار ویک شب باشه و اون جایی نیست جز غار کلماکره  لرستان، اسمی که برای هر لرستانی آشنا و جذابه .

 

تاریخچه غار کلماکره لرستان :

هزاران سال بود که در بلندی های کوه مهله ، در ۲۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان پلدختر (استان لرستان) ، غاری باوقار و گرانمایه رازهایی در سینه خود پنهان کرده بود که نه در کتاب های کهن از آن خبری بود و نه هیچ  سری از سر آن آگاه. رازهایی مگو که خود باز کننده گره های سربسته ادوار گذشته بود.

 

این غار گنجینه ای بی مانند و شگفت انگیز در دل خود داشت که به دور از چشم هر حریص دنیا دوستی روزگار می گذراند، و ایکاش میشد همچنان غرق در عالم پنهان و دور از غارتگران پرطمع عصر خود باشد.

اما دست تقدیر بر این بود که در یکی از روزمرگی های سال ۱۳۶۸ خورشیدی، راز هزاران ساله غار کلماکره برملا شود و راز همان و گنج همان و غار همان و لرستان مظلوم  همان …

 

دانی که چرا سرّ نهان با تو نگویم ؟!  – طوطی صفتی طاقت اسرار نداری….  (حافظ)

 

داستان کشف غار :

روزی یک شکارچی  به نام عزیر کلماکره ای ، برای گرفتن بز کوهی که جست‌و‌خیز کنان، صخره به صخره رو بالا و پائین می کنه، در نزدیکی همان جایی پنهان می‌شه که راز کهنی رو در دل خودش پنهان کرده بود. شکارچی می‌دید که آهو داخل حفره‌ای باریک می‌شه و پس از زمان کوتاهی بیرون می‌یاد. این کار چندبار تکرار می‌کنه و کنجکاوی مرد شکارچی را بیشتر برمی‌انگیزد.

(روایت دیگر از چوپانی می‌گوید که در پی بز گمشده‌ و دور افتاده از گله اش به این غار میرسه و ادامه‌ی داستان آنچنان که آمده و می  آید …)

دیدن حفره‌ای که گمان می‌رفت راه به تالاری‌هایی تودرتو داشته باشد، شکارچی را به درون آن می‌کشونه، شکارچی در همان دهانه‌ی غار سکه‌ای پیدا می کنه و همین باعث میشه که با کنجکاوی بیشتری گوشه‌ و کنار غار رو ببینه.

سرانجام وقتی وارد تالار سوم و چهارم غار میشه، چشمانش از حیرت مبهوت می مونه، او به گنجینه‌ای دست پیدا کرده که همتایی برای آن نمی‌شه شناخت. (ای کاش عزیز نمی کرد آنچه رو که کرد، چون اگه من بودم اینکار ور نمی کردم (: ، الکی)

عزیر کلماکره ای در مستندی می گوید که او راننده یک ماشین سنگین بود و نه چوپان یا شکارچی. از سال ۱۳۵۷ این غار را می شناخته، اما از ورود به این غار ترس داشته تا اینکه در سال ۵۷ ترس را کنار میذاره و وارد غار می شه.

او می گوید بار اول که وارد این غار شده، سکه ای را پیدا می کنه ، وقتی سکه رو به یک شخص عتیقه شناسی نشان می ده، متوجه قدمت این غار می شه. به همین خاطر، دفعات بعد وسایل و تجهیزاتی را با خود می برد تا بتواند اشیا و سکه های بیشتری پیدا کند.

او به سقف غار هم رحم نمیکنه و با تفنگ به اون  شلیک می کند و سکه های طلا و نقره بسیاری بر روی زمین می ریزند.

براساس مقاله “غار کلماکره کجاست” باید بدونید که وی بعد از مدتی، تصمیم می گیره تا پسر عمه اش را هم به این غار بیاره تا با هم آن را بگردند.

 

گفت چشم تنگ دنیا دوست را    ……    یا قناعت پر کند یا خاک گور (سعدی)

 

 آزمندی مرد شکارچی یا چوپان و همدستش برای فروش بیشتر و بیشتر اشیا تاریخی به قاچاقچیان، راز آن‌ها را آشکار می‌کنه و خبر پیدا شدن گنجینه‌ای گران‌بها در همه‌جا می‌پیچه.

سودجویان بسیاری از کرمانشاه و لرستان گرفته تا ایلام و خوزستان به غار کلماکره هجوم می‌آوردند و گنجینه را غارت می‌کنند. گزارش‌ها می‌گویند که روزانه گاه ۵۰ تا ۷۰ نفر، همزمان سرگرم کاویدن و ویران کردن غار بوده‌اند تا شاید عتیقه‌ها و آثار تاریخی بیشتری به چنگ بیاورند (خبرگزاری تسنیم).
این غارتگری ویرانگر، ۴ سال به درازا می‌انجامد تا آنکه سازمان میراث‌فرهنگی از خواب گران بیدار می‌شود و سرانجام درمی‌یابد که چه آثار بی‌مانندی به باد چپاول و غارت رفته است.

آن‌ها گروهی از کارشناسان را به غار کلماکره می‌فرستند و پس از این دست و آن دست کردن‌های فراوان، درمی‌یابند که گنجینه‌ی به یغما رفته شماری از بی‌مانندترین آثاری است که به دوره‌ی مادها و آغاز شهریاری هخامنشیان بازمی‌گردد. این، برآورد و گمانه‌زنی نخست آن‌ها بود.

(براساس مقاله “غار کلماکره کجاست” باید بدانید که وقتی این دو دستگیر می شوند، غار کلماکره بین اهالی و قاچاقچیان و دیگر افراد شناخته شده بوده و تا سال ۶۸ تمامی اشیای آن غارت شده است.)

 

پس از این آگاهی‌ها، میراث فرهنگی جلو غار را با بتن مسدود می‌کند، به این گمان خوش باورانه که غار را از دستبرد بیشتر در امان نگاه خواهد داشت. اما با رفتن کارشناسان میراث فرهنگی، قاچاقچیان و سودجویان دوباره به غار یورش می‌برند؛ دیوار بتنی را با دینامیت ویران می‌کنند و برای یافتن آثار باستانی دیگر، همه‌ی غار را زیرورو می‌کنند.

دیواره‌ها و سقف غار را نیز تا آنجا که شدنی بوده است، ویران می‌سازند.

 

برآوردهای پس از آن نشان می‌دهد که آنچه در غار کلماکره به غارت رفته بود یکی از شش گنجینه‌ی بزرگ یافته‌شده در جهان بوده است.

آن‌چه از آن آثار به بیرون از کشور برده شده، اکنون در موزه‌های لوور پاریس، سن پترزبورگ روسیه، متروپولیتن نیویورک، بریتیش میوزیوم لندن و حتا موزه‌ی میهو ژاپن، نگهداری می‌شود. آثاری هم که سر از مجموعه‌های خصوصی درآورده است، برآورد کردنی نیست. شمار بسیار اندکی از آن آثاری نیز که سپس‌ها از مردم بازپس گرفته شد، در موزه‌های ایران باستان و قلعه‌ی فلک‌الافلاک نگه داشته شده است. از غار کلماکره هم ویرانه‌ای به‌جا مانده است و ستون‌هایی درهم ریخته و دیواره‌هایی نیمه‌ویران. بدین گونه، شمار بسیار باارزشی از گنجینه‌های باستانی ایرانی از میان رفت و طبیعت غار نیز ویران شد.

براساس مقاله “غار کلماکره کجاست “، باید بدانید که کلمه کلماکره خود به سه کلمه کل، ما (مان) و کره تقسیم می شود که هر کدام به ترتیب به معنای نوعی حیوان که گوشت حلال دارد و در کوه زندگی می کند، محل استقرار و درختی همانند انجیر که میوه های غیرخوراکی دارد، هستند. درخت کره در قسمت ورودی این غار قرار داشته و در واقع این درخت تا سال ۷۴ نیز بود، اما  در کمال تاسف ، برخی حفاران غیرمجاز این درخت را قطع و از چوب آن برای روشن کردن آتش استفاده کردند.

در سال ۱۳۷۲ کارشناسان میراث‌فرهنگی بازمی‌گردند! اما آنچه می‌بینند جز دیوار بتنی ویران شده و غار به غارت رفته و سقف‌ها و دیواره‌های زخم‌خورده، چیز دیگری نیست. اما آن‌ها چندان هم دست خالی برنمی‌گردند: قوطی‌های خالی کنسرو را می‌یابند که از قاچاقچیان غار به‌جا مانده بود! در نتیجه، تنها کاری که از آن‌ها برمی‌آید بستن دوباره‌ی غار است.

عتیقه های گنج کلماکره برای کی و کجا بوده؟

اینکه آثار به غارت رفته به چه دوره و زمانی برمی‌گردد، جای گفت‌و‌گوی بسیار دارد.

غار کلماکره مربوط به دوره ایلامیان بوده و در شهرستان پل دختر، بخش مرکزی، روستای طاق ملک حسین واقع شده است.

با توجه به بررسی ها و تحقیقات انجام شده، غار کلماکره لرستان متعلق به ۲۷۰۰ سال پیش است.

نظریه های گنجینه غار کلماکره  :

• برخی می‌گویند که آن آثار در خزانه‌ی دولت هخامنشی در شوش نگهداری می‌شده است. زمانی که اسکندر به ایران یورش می‌آورد، دولت هخامنشی تصمیم می‌گیرد که بخشی از گنج‌های شوش را در غار کلماکره پنهان کند.

• از نظر برخی دیگر غار کلماکره لرستان به دوران قبل از هخامنشیان یعنی نو ایلامیان بر می گردد و گنجینه ای که در آن بود، مربوط به هدایا یا میراثی است که از پادشاهان آن دوران باقی مانده است.

• از جمله دیگر نظریه هایی که در مورد گنجینه غار کلماکره لرستان وجود دارند، این است که کوروش بعد از تصرف بابل و بین النهرین، خزینه های معبدهای بابل را خالی کرد و به این غار آورد. زمانیکه این غار کشف شد، اسکلت چند نفر پیدا گشت و به همین خاطر، نظریه دیگر این است که اسکندر وقتی به ایران حمله کرد، این گنجینه را به این غار آورد و ۴ نگهبان برای آن گماشت.

         براساس مقاله “غار کلماکره کجاست”  باید بدانید که این ۴ نگهبان یکی بعد از دیگری طبیعی مردند. رسول بشاش یکی از افرادی است که در سالهای اخیر بر روی این غار تحقیق کرده و به بررسی آن پرداخته است، او با توجه به کتیبه هایی که در این غار وجود داشتند، توانست نام یک خانواده سلطنتی را پیدا کند که مشخص نیست این نام متعلق به چه سرزمینی است.  حتی گفته شده که پس از کشف غار در سال ۱۳۶۸، هنوز آثاری از آن چهار نگهبان، آشکارا وجود داشته است.

• برخی نیز آن گنجینه را آثاری از تمدن کاسیان (مردمان کهنی که در لرستان زندگی می‌کردند)، می‌دانند. برخی نیز بر این باورند که آثار کلماکره به تمدن ایلامی بازمی‌گردد. باری به هر جهت، اگر آن آثار به غارت نمی‌رفت، باستان‌شناسان می‌توانستند زمان آن‌ها را به‌درستی دریابند و آگاهی‌های ارزشمندی به دست بیاورند.

         همچنین برخی تحقیقات براساس نقشه غار کلماکره نشان داده اشیای موجود در این غار متعلق به سرزمین ساماتوره یا ساماتی هستند.

          این سلسله در دوران ایلامی نو در جنوب لرستان حکمرانی می کرد. آنها که دارای ثروت بسیاری بودند، زمانیکه ایلامیان رو به افول بودند و هخامنشیان روی کار می آمدند، بخشی از این ثروت را در غار کلماکره قرار دادند.

• براساس مقاله “غار کلماکره کجاست” باید بدانید که یکی از نظریه های مطرح شده در مورد این غار، این است که ظرف های کشف شده در آن به احتمال زیاد غنیمت هایی است که از یغماگران توسط کاسیان که ساکنان اصلی لرستان بوده اند، پس گرفته شدند.

با وجود این همه روایت و نظریه، بسیاری معتقدند گنجینه ای که در این غار بود، متعلق به هیچ پادشاهی نبوده است.

راه ورودی کلماکره را پس از پنهان کردن گنج‌های باستانی، از میان برده بودند و اکنون برای دسترسی به آن باید از شیوه‌های سنگ نوردی بهره جست.

آنچه از دهانه‌ی غار می‌توان دید، پیشانی است که ۵/ ۱ متر از دهانه جلوتر است، از این‌رو، غار از چشم‌ها پنهان است. از فراز آن دهانه می‌توان جلگه‌های سیمره و کشکان را دید. بلندای غار از سطح زمین نیز نزدیک‌به ۶۵۰ متر است.
شکل‌گیری غار کلماکره از دید زمین‌شناسی، به سازندهای آهکی دوره‌ی کرتاسه (سومین دوره‌ی میانه زیستی) بازمی‌گردد. سراسر غار پوشیده از چکنده‌ها و چکیده‌ها (استالاگتیت‌ها و استالاگمیت‌ها) بوده است.
تالارهای غار کلماکره فراوان است و رازآمیز به‌گمان می‌رسد. در این غار چهار تالار به درازای ۵۵۰ متر دیده می‌شود که پشت سر هم جای گرفته‌اند. برای رسیدن به تالار دوم باید سینه‌خیز از میان سنگ‌ها و دیواره‌ها گذشت. تالار دوم تاریک است. پس از گذشتن از بلندایی ۶ متری می‌توان راه به تالار سوم بُرد. تالار چهارم نیز در پایین تالار سوم جای گرفته است. درون تالار پایانی، آب چاله‌هایی دیده می‌شود.
غار کلماکره که به دست چپاولگران ویران شده است، در امردادماه ۱۳۸۴ خورشیدی، به شماره‌ی ۱۳۱۱۹ در شمار آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اشیای بدست آمده از غار

اشیای بدست آمده از غار اکثرا در موزه های خارج از کشور مانند لوور، متروپولتین نیویورک و موزه بریتانیا هستند و برخی در موزه های داخل ایران مانند موزه فلک الافلاک و موزه ایران باستان در تهران.

این اشیا شامل بشقاب، تکوک، پیکره، کاسه های ماهی بادامی، تنگ های نقره ای و ریتون هستند. از بین این اشیا ۱۱۴ قطعه در موزه فلک الافلاک، ۱۰۰ قطعه در موزه باستان شناسی، دو قطعه در ایلام، دو قطعه در تبریز، ۳۰ قطعه در موزه لوور، ۳۰ قطعه در موزه متروپولیتین، دو قطعه در کیوتو و چندین قطعه دیگر در موزه های دیگر جهان وجود دارند. با توجه به آماری که سازمان میراث فرهنگی استان لرستان اعلام کرد، در این غار حدود ۵۰۰۰ قطعه شی با ارزش پیدا شده بوده که تنها ۱۰ درصد آن در ایران است و بیش از ۲۳۰۰ قطعه در خارج از ایران هستند.

یکی از این اشیا، جام شیردال معروف به سلطان کلماکره است. این جام در سال ۱۳۹۲ به ایران بازگردانده شد و در واقع دولت آمریکا آن را به عنوان نمادی از حسن نیت به ایران داد.

کمیته انقلاب اسلامی پلدختر اشیایی را در این غار پیدا کردند که نقاب طلا، ران بز کوهی در اندازه طبیعی، شش گوش نقره ای از حیوانات، دو فلز منحنی همانند داس، قطعات جدا شده حیوانات و ۳ شمش نقره ذوب شده اولین اشیای کشف شده توسط آنها هستند. ب

رخی از نقاب های طلایی بدست آمده از این غار که در حال حاضر در موزه ایران باستان قرار دارند، متعلق به ۵۰۰ سال قبل از میلاد هستند.

اشیای نقره ای که در این غار پیدا شدند، بیشتر پیکره های توخالی از حیوانات و جانوران افسانه ای یا طبیعی هستند که در آنها مایع های مقدسی می ریختند و در مراسم خود از آن استفاده می کردند.

دسترسی به غار

برای اینکه به دیدن این غار بیایید، باید تا یک حدی ماشین خود را پارک و بقیه مسیر را پیاده روی کنید. اگر در مسیر و جاده پلدختر باشید، باید وارد جاده ای در شمال رودخانه کشکان شوید. با ادامه این مسیر به روستای دره باغ می رسید. در اینجا باید ماشین خود را پارک و تا محل غار پیاده روی کنید. اگر در کوهنوردی و صخره نوردی حرفه ای نیستید یا کودک همراه خود دارید، به هیچ عنوان پیشنهاد نمی کنیم که تا دهانه غار کلماکره بروید، چون برای رسیدن به آن باید از طنابی بر روی یک دره به عمق ۱۰۰ متری، حدود ۱۰ متر پایین بیایید. اگر می خواهید وارد غار شوید، توجه کنید که ۱۰ متر ابتدایی آن روشن است، اما از آن به بعد تاریک بوده و باید همراه خود چراغ قوه داشته باشید

*با بهره‌جویی از: گزارش خبرگزاری‌های «مهر»، «تسنیم»، «ویستا» و نیز تارنماهای «لست سکند» و «ویکی پدیا».